Öner Kaya


ANTİK ATTALEIA (SELÇİKLİ) VE PERGAMON KRALI I. EUMENES´İN İSYANCI PARALI ASKERLERLE YAPTIĞI BİR ANLAŞMA

Lydia bölgesinde yer alan Attaleia antik kentinin kalıntıları, Thyateira´nın (Akhisar) kuzeyinde, Lykos (Gördük Çayı) vadisinde ve Selçikli köyü yakınlarında bulunmaktadır.


Lydia bölgesinde yer alan Attaleia antik kentinin kalıntıları, Thyateira´nın (Akhisar) kuzeyinde, Lykos (Gördük Çayı) vadisinde ve Selçikli köyü yakınlarında bulunmaktadır. Gramer bilgini ve ansiklopedi/sözlük yazarı Stephanos´a (M.S. 6. yüzyıl) göre önceki adı Agroeira ya da Alloeira olan Attaleia´nın, Bergama´daki Attaloslar hanedanının kurucusu Philetairos (M.Ö. 281-263) tarafından mı yoksa kral I. Eumenes (M.Ö. 263-241) tarafından mı kurulduğu tartışmalıdır. Adı ?Attalos´ların Kenti? anlamına gelen Attaleia´nın erken devir terihi hakkında hemen hemen hiçbir şey bilmiyoruz. Roma imparatorluk dönemine ait bazı yazıtlar bize, kentte Boule ve Demos adında iki meclisin olduğunu ve yasaların bu meclisler tarafından yapıldığını göstermektedir. Elimizdeki Attaleia sikkeleri M.S. 2. ve 3. yüzyıllara tarihlenmektedir.

Pergamon´da bulunmuş olan ve yaklaşık M.Ö. 263-241 yılları arasına tarihlenen bir yazıt bize, kral Eumenes´in, Lydia´daki Attaleia (Selçikli) ile Troas bölgesindeki İda dağının (Kazdağı) eteklerindeki Philetaireia´da kamp kurmuş olan paralı askerlere verdiği bazı ödünleri kaydetmesi bakımından çok önemlidir. Bilim adamlarına göre bu yazıt, Pergamon´un kuzeyindeki paralı askerlerle kral I. Eumenes arasında varılan bir anlaşmanın metnidir. Bu metnin başlangıç kısmında Kral I. Eumenes´in paralı askerlere tanıdığı yeni haklar, son kısmında da tarafların karşıklı olarak ettikleri yeminler yer almaktadır. Anlaşma ?Philetaireia ve Attaleia´daki askerlerin, Philetairos oğlu Eumenes tarafından kabul edilen istekleri? diye başlamakta ve ardından paralı askerlere tanınan bazı yeni haklar sıralanmaktadır. Buna göre Kral özetle, ?hizmet dışı kalan askerlerin alacaklarının güvence altına alınmasını, yetimlerle ilgili ödemelerin en yakın akrabaya ya da vasiyet ettiği kişiye yapılmasını, vergiden muafiyet konusunda önceki hakların geçerli olmasını, eğer bir asker hizmet dışı kalır veya bir başvuru yaparsa o askerin terhis edilip vergiden muaf tutulmasını vs.? kabul etmektedir.

Yazıtın bundan sonraki bölümünde bu anlaşmanın 4 ayrı mermer sütuna yazılması ve birinin Pergamon´daki Athena tapınağına, diğerinin Gryneion´a (Yeni Şakran), üçüncünün Delos´a ve sonuncusunun da Mytilene´deki (Midilli) Asklepios tapınağına dikilmesi kayıt altına alınmaktadır.

Anlaşmanın ikinci kısmında tarafların okudukları yeminler yer almaktadır. Yazıta göre ?Ida dağı´nın eteklerindeki Phletaireia´da ve Attaleia´daki komutan ve askerler?; Philetairos oğlu kral Eumenes´a ve ailesine sadık kalacaklarına, onlara karşı ayaklanmayacaklarına ve silah çekmeyeceklerine, ordudan kaçmayacaklarına ve onlar için ölene kadar savaşacaklarına, Kral´a karşı düzenlenecek herhangi bir suikasta göz yummayacaklarına ve böyle bir şeyi derhal ihbar edeceklerine, sorumluluk aldıkları kent, kale, gemi gibi değerli emanetleri koruyacaklarına, düşmanla haberleşmeyeceklerine, ettikleri bu yemine sadık kalacaklarına tanrılar ve tanrıçalar adına yemin etmektedirler.

Nihayet yazıtın en son kısmında Kral I. Eumenes´in paralı askerlere ve onların komutanlarına verdiği sözleri içeren yemin yer almaktadır. Burada Kral, ?Ida dağının eteğindeki askeri mevki Philetaireia ile Attaleia´daki komutanlara ve ödeme listesinde yer alan piyadelere, süvarilere ve tüm Tralleis´li (Aydın) askerlere ve ailelerine ve diğerlerine karşı iyiniyetli olacağına, kendisine hizmet ettikleri sürece kimseye kötülük edilmesine izin vermeyeceğine vs. tüm tanrı ve tanrıçalar üzerine? yemin etmektedir.

Bu anlaşma kuşkusuz, Bergama ordusundaki paralı askerlerin yeni haklar elde etme konusunda bir başkaldırı içinde olduklarını göstermektedir. Anlaşma metninden, bu dönemde Kral I. Eumenes´in paralı askerlerin bu taleplerini reddedecek güçte olmadığı anlaşılmaktadır. Bu büyük harcamalar sonunda Eumenes, paralı askerden oluşturduğu büyük ve güçlü bir ordu ile önce Suriye kralı Antiokhos I Soter´i Sardeis (Sart / Salihli) yakınlarında yenilgiye uğratmış (M.Ö. 262) ve sonra Pergamon krallığının sınırlarını, gemi yapımında ihtiyaç duyduğu bol katran ve kereste bakımından zengin sahil bölgelerine ve İda Dağı´na (Kazdağı) kadar genişletmişti.