Öner Kaya


ANTİK DEVİRDE THYATEİRA´DAKİ İKİ BÜYÜK DEPREM

M.Ö. 27 DEPREMİ


Yunan mitolojisinde ve günlük yaşamında deprem (seismos ya da terrae motus) eski Yunanlılarda deniz tanrısı Poseidon ile ilişkilendirilmekteydi. Çünkü Poseidon << yeryüzünü sarsan, hareketlendiren ve dengeleyen>> bir tanrıydı. Ama bu arada antik devrin önemli bazı düşünürleri de depremlerin bilimsel nedenleri üzerine kafa yormaktan geri durmamışlardı. Örneğin Miletoslu Thales (M.Ö. 7 ve 6. yy.), yer kabuğunun bir su kütlesi üzerinde yüzmesinin, Aneksimenes (M.Ö. 6 ve 5. yy.) ise sıcak-soğuk farklarının depremlere neden olduğunu düşündüler. Öte yandan, içlerinde Anaksagoras (M.Ö. 5. yy.), Demokritos (M.Ö. 5. yy.), Aristoteles (M.Ö. 4. yy.) ve Poseidonios´un (M.Ö. 2. ve 1. yy.) da bulunduğu bazı filozoflar, toprağa karışan su ve havanın sıkışma sonucu patlamalara ve sarsıntılara yol açtığına ilişkin teoriler ürettiler.

            Bazı antik yazı ve yazıtlardan öğreniyoruz ki, M.Ö. 27 yılında Batı Anadolu´da büyük bir deprem olmuş ve bundan Laodikeia Lykos (Denizli), Thyateira (Akhisar), Tralleis (Aydın) kentleri ile Khios (Sakız) ve Kos (İstanköy) adaları büyük zarar görmüşlerdi. Roma devri tarih yazarı Strabon ile Bizans devri tarihçileri Eusebius (M.S. 4. yüzyıl) ve Agathias (M.S. 6. Yüzyıl), özellikle Tralleis ve Laodikeia kentlerinin nasıl bir harabe hale haline dönüştüklerini ve Roma İmparatoru Augustus´un bu kentlerin imarı için cömertçe yardımlar yaptığını anlatırlar. Agathias´a göre Khairemon adındaki Tralleis´li bir köylü İtalya´ya kadar gitmiş ve Augustus´la görüşerek Tralleis için yardım istemişti. Hatta onun bu başvurusu üzerine İmparator Augustus´un, Tralleis´in imarı için Tralleis´e hemen bir komisyon gönderdiği ve bu hizmetinden dolayı Tralleis halkının Khairemon´un bir heykelini diktirdiği söylenir. Tralleis´in deprem sonrasında Augustus tarafından ayağa kaldırılmasına ilişkin olarak bazı yazıtlar da bulunmuştur. Örneğin, Augustus´a sunulan bir adak taşında bu imparator ?kentin yeni kurucusu?(neos ktistes) olarak nitelenmektedir.

            Öte yandan, M.S. 1. ve 2. Yüzyıllarda yaşayan Romalı tarih yazarı Suetonius, M.Ö. 27 yılındaki depremin ne kadar büyük bir alanı etkilediğini anlatırken, Batı Anadolu´daki çok sayıda İonia ve Aiolis kentinin de bu kötü felaketten etkilendiğini yazmaktadır. Suetonius´un yazdığına göre, Augustus´dan sonra tahta çıkan genç imparator Tiberius, Roma Senatosu´nda yaptığı bir konuşmasında depremlerden zarar gören Laodikeia, Thyateira ve Khios halklarının kendisine başvurarak yardım istediklerini söylemişti.

Günümüze kadar Theyateira´da yapılan kazı ve araştırmalarda M.Ö. 27 yılındaki depremden söz eden yalnızca bir yazıt bulunmuştur; ama bu yazıt şimdi kayıptır. Bir deprem kaidesi üzerinde yazılmış olan bu yazıta göre, Thyateira civarındaki iki köy halkı, kendilerine büyük iyilikler yapan Tiberius Claudius Amphimakhos adındaki bir üst düzey Thyateira yöneticisinin bir heykelini diktirerek onu onurlandırmışlardı. Bu yazıtın sonuna sonradan eklenen bir cümlede, bu anıtın deprem (semismos) sırasında yıkıldığı ve daha sonra onun akrabası tarafından onarıldığı belirtilmektedir. Bu anıtın yıkılmasına neden olan deprem kuşkusuz M.S. 27 yılındaki büyük depremdi.