Manisa’nın Salihli ilçesinde yer alan tarihi Sardes Antik Kenti, Bizans döneminde Hristiyanlığın önemli merkezlerinden biri haline geldi. Araştırmacı-Yazar Mustafa Uçar’ın açıklamalarına göre, antik kentte İncil’de adı geçen yedi kiliseden biri olarak kabul edilen bir Ortodoks kilisesi bulunuyor. Uçar, kilisenin başına bir piskopos atanarak Sardes’in dini merkez konumuna getirildiğini ifade etti.
Artemis Tapınağı'nın Yanındaki Şapel Ziyaret Ediliyor
Uçar, günümüzde Hristiyan cemaatlerin ziyaret ettiği yapının, Artemis Tapınağı’nın güneydoğu köşesinde yer alan küçük bir şapel olduğunu belirtti. MS 400 yıllarında inşa edilen ve İncil’de geçen kiliselerden biri olan bu yapının, yarım yuvarlak apsisli, tek nefli olduğu ve 5. yüzyıl sonu ile 6. yüzyıl başında bazı eklentilerle genişletildiği ifade edildi.
“Bu yapı bir kiliseden ziyade, bir Hristiyan cemaatinin yaşadığı yerdir. Zamanla bu cemaatin ibadet ihtiyacını karşılamak üzere bir şapel halini almıştır. 7. yüzyıldaki depremle yıkılan yapı, 1961 yılında yapılan kazılarla ortaya çıkarılmış ve onarılarak ziyarete açılmıştır,” diyen Uçar, Artemis Tapınağı ile kilise arasında mimari bir bağlantı bulunmadığını vurguladı.
Sardes’e Gönderilen İncil Mektubu
Mustafa Uçar ayrıca, İncil’de Sardes Kilisesi'ne gönderilen mektubu hatırlattı. Bu mektupta, “Yaşayan topluluk olarak ad yapmışsın ama ölüsün” ifadeleriyle kentin inancını yeterince sahiplenmediği eleştiriliyor. Mektupta, Sardes'te imanını koruyan birkaç kişinin varlığına dikkat çekilerek, diğerlerinin de uyanmaları ve inançlarını güçlendirmeleri isteniyor.
Metropolithane ve Roma Bazilikası Kalıntıları
Uçar, Bizans döneminde Sardes’in dini yapılarla yeniden şekillendiğini belirterek, en dikkat çekici eserlerden birinin Metropolithane olduğunu söyledi. Eski İzmir yolunun kuzeyinde yer alan yapının sadece beş kolonu günümüze ulaşabildi. Aynı bölgede bulunan Roma Bazilikası'nın da aynı kaderi paylaştığını, her iki yapının da dönemine ait karışık ve dayanıksız malzemelerle inşa edilmesi nedeniyle zamanla çöktüğünü belirtti.
“Bizanslılar, önceki dönemlere ait yapıları taklit ederken, eski kültürleri yok etme eğilimi gösterdiler. Bu da mimaride ciddi sorunlara yol açtı,” diyen Uçar, Roma ve Lidya dönemine ait parçaların kullanıldığını ifade etti.
Ekonomik Çöküş, Göç ve Salgınlar
Uçar, Bizans döneminde Sardes’in çöküş sürecine girdiğini belirtti. Ticaret yollarının değişmesiyle birlikte kentin önemini yitirmeye başladığını ve sadece tarım ve hayvancılıkla ayakta kalmaya çalıştığını söyledi. Lidya döneminde yapılan sulama ve kanalizasyon sistemlerinin bozulmasıyla tarım da gerilemişti.
Ayrıca, ekonomik sıkıntılar ve artan geçim zorlukları nedeniyle halkın kıyı kentlere göç etmeye başladığını belirten Uçar, Justinyen döneminde Hristiyan olmayanlara yönelik baskılar ve 6. yüzyıldaki veba salgınıyla birlikte kentin iyice zayıfladığını ifade etti. Bu süreçte eşkıyalık, talan ve iç çatışmaların arttığını da sözlerine ekledi.
Yıkıcı Depremler Sardes’i Derinden Etkiledi
Sardes’in tarih boyunca birçok deprem yaşadığını belirten Uçar, özellikle MS 17 yılında gerçekleşen büyük depremin kenti yerle bir ettiğini söyledi. Roma tarihçisi Tacitus’un aktardığına göre, bu depremde 12 önemli şehir yıkılmış ve en büyük yıkımı Sardes yaşamıştı. Bu felaketin ardından Roma İmparatoru Tiberius, kente 10 milyon sesterse yardım etmiş ve 5 yıl vergi muafiyeti tanımıştı.
Uçar, “Bu depremlerle birlikte Sardes’in büyük saray ve kalelerinin bir kısmı, yer aldığı tepenin yıkılmasıyla yeni Akropol üzerine kayarak toprağa gömüldü. 900’lü yıllardan itibaren kent, sıradan bir ortaçağ kasabası haline gelmişti,” ifadelerini kullandı.
